30-31 მაისს აზერბაიჯანის დედაქალაქ ბაქოსა და ზანგილანის რეგიონში „ნაღმების გარემოზე ზემოქმედების შემცირება: რესურსების მობილიზება უსაფრთხო და მწვანე მომავლისთვის” მე-3 საერთაშორისო კონფერენცია გაიმართა. კონფერენციაზე მისმა მონაწილეებმა სომხური ოკუპაციის შემდეგ, აზერბაიჯანის დეოკუპირებულ ტერიტორიებზე დატოვებული ნაღმებისა და ასაფეთქებელი ნივთიერებების მავნებლობაზე იმსჯელეს. კონფერენციამ მიიღო დეკლარაცია, რომელსაც უცვლელად გთავაზობთ:
„ჩვენ, მესამე საერთაშორისო კონფერენციის მონაწილენი, რომელიც გაიმართა 2024 წლის 30-31 მაისს ზანგილანის რეგიონსა და ქალაქ ბაქოში (აზერბაიჯანი), შევიკრიბეთ, რათა განგვეხილა სახმელეთო ნაღმების ეკოლოგიური ზემოქმედების შემცირებისა და უსაფრთხო, მწვანე მომავლისათვის რესურსების მობილიზაციის საკითხები.
ამასთან დაკავშირებით, გამოვხატავთ ღრმა შეშფოთებას სახმელეთო ნაღმების და ომის ასაფეთქებელი ნარჩენების დესტრუქციული და განურჩეველი ზემოქმედების გამო, რომელთა მეშვეობით გრძელდება მშვიდობიანი მოსახლეობის მკვლელობა, დასახიჩრება და დაჭრა, მათ შორის ბავშვების, ქალების და სხვა, რომლებიც არ მონაწილეობენ საომარ მოქმედებებში;
ვაღიარებთ, რომ ნაღმებით დაბინძურება ახდენს მნიშვნელოვან უარყოფით ზემოქმედებას გარემოზე, გადამწყვეტს ხდის ნაღმებით დაბინძურების შესაძლო უარყოფითი ზემოქმედების თავიდან აცილებას და შერბილებას შესაბამისი ზომების მეშვეობით; ამასთან, ვაცნობიერებთ, რომ კლიმატის ცვლილება უარყოფითად აისახება ასაფეთქებელი მოწყობილობებისაგან გამოწვეული საფრთხეების შერბილების მცდელობებზე;
არსებული საერთაშორისო სამართლებრივი დოკუმენტების პრინციპებისა და ღირებულებების მიღებით, რომლებიც არეგულირებენ ან კრძალავენ ნაღმების და ფეთქებადი მოწყობილობების გამოყენებას, მათ შორის: „კონვენცია ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების გამოყენების, დაგროვების, წარმოებისა და გადაცემის აკრძალვისა და მათი განადგურების შესახებ“ („ოტავას კონვენცია“) და „კასეტური საბრძოლო მასალის შესახებ“ კონვენცია („ოსლოს კონვენცია“) და ყველა წახალისება, გადაიდგას ქმედითი ნაბიჯები ამ დოკუმენტების ოფიციალურად შესრულებისთვის; გავიხსენოთ გაეროს უშიშროების საბჭოს 2017 წლის 30 ივნისის N-2365 (2017) რეზოლუცია და მის ყველა წინარე რეზოლუციას ნაღმების მოქმედების შესახებ;
ვიხსენებთ რა გაეროს გენერალური ასამბლეის 2023 წლის 7 დეკემბრის რეზოლუციას N-78/70 და მის ყველა წინარე რეზოლუციას ნაღმსაწინააღმდეგო მოქმედებებში დახმარების შესახებ;
მივესალმებით იუნესკოს რეზოლუციას „კულტურულ მემკვიდრეობაზე ნაღმების ზემოქმედების შესახებ“, მიღებულს 1954 წლის ჰააგის კონვენციის უმაღლესი ხელშემკვრელი მხარეების მეთხუთმეტე შეხვედრაზე შეიარაღებული კონფლიქტის შემთხვევაში კულტურული ფასეულობების დაცვის შესახებ;
2023 წლის 31 ივლისს გამოქვეყნებული გაეროს გენერალური მდივნის #A/78/259 მოხსენება – „განაღმვასთან დაკავშირებულ მოქმედებაში დახმარება“, რომლითაც აღიარებულია ძლიერი კავშირი ნაღმებით დაბინძურებასა და კლიმატის ცვლილებას შორის და გაეროს ნაღმსაწინააღმდეგო მოქმედებათა სტრატეგიისა და გაეროს ნაღმების მოქმედებების მსხვერპლთა დახმარების პოლიტიკის გათვალისწინებით;
IMAS 07.13 „გარემოსდაცვითი მენეჯმენტი ნაღმსაწინააღმდეგო მოქმედებისას“ საერთაშორისო სტანდარტის გათვალისწინებით;
2022 და 2023 წლებში აზერბაიჯანში ჩატარებული ნაღმსაწინააღმდეგო მოქმედებებისადმი მიძღვნილი საერთაშორისო კონფერენციების და მათი შედეგების დოკუმენტების უმაღლესი შეფასებით;
შეშფოთებას გამოვხატავთ სამოქალაქო მოსახლეობაზე სახმელეთო ნაღმების და ომის ასაფეთქებელი ნივთიერებების ნარჩენების გამოყენების სერიოზული და გრძელვადიანი სოციალური და ეკონომიკური შედეგების გამო;
ხაზს ვუსვამთ, რომ ნაღმსაწინააღმდეგო მოქმედება რჩება ნდობის აღდგენის ღირებულ ღონისძიებად მშვიდობის მშენებლობის პროცესში:
- მოვუწოდებთ ჰუმანიტარული განაღმვისას გარემოსდაცვითი ასპექტების ინტეგრაციისაკენ ნაღმებისგან გაწმენდის ძალისხმევისას.
- ვიწვევთ ყველა სახელმწიფოს და სხვა დაინტერესებულ მხარეს, რომელთაც შეუძლიათ მხარი დაუჭირონ ნაღმსაწინააღმდეგო მოქმედებას მის ყველა ძირითად სფეროში, უპირველეს ყოვლისა, ნაღმების მსხვერპლთა დახმარების, განაღმვის და რისკის შესახებ განათლების სფეროებში, ადეკვატური და შესაბამისი რესურსების გამოყოფის გზით, მათ შორის ტექნიკური, ფინანსური და მატერიალური დახმარებით, ტრენინგებით, აგრეთვე, ნაღმსაწინააღმდეგო მოქმედების მეთოდებითა თუ ტექნოლოგიების სფეროში კვლევისა და განვითარებისთვის ხელშეწყობით;
- ხაზგასმით აღვნიშნავთ ყოვლისმომცველი ზომების გადაუდებელ აუცილებლობას, რათა თავიდან ავიცილოთ შემდგომი მსხვერპლი ნაღმებისა და ცეცხლსასროლი იარაღისა, ასევე ნაღმების მსხვერპლთა მხარდაჭერის უზრუნველსაყოფად, მათ შორის ჯანდაცვის, რეაბილიტაციისა და საზოგადოებაში რეინტეგრაციის ჩათვლით, და მოვუწოდებთ სახელმწიფოებსა თუ შესაბამის ორგანიზაციებს, დაუთმონ რესურსები და ექსპერტული ცოდნა ამ ძალისხმევას.
- მოვუწოდებთ გაეროს კლიმატისადმი მიძღვნილ კონფერენციებს, აღიარონ და განიხილონ ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმებისა და ომის ფეთქებადი ნარჩენების გარემოზე ზემოქმედება და მოახდინონ მათი განადგურება ნაღმსაწინააღმდეგო მოქმედების ჩართვის, დისკუსიებისა და განხილვის გზით; მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია კლიმატის ცვლილების შერბილების პოლიტიკის გატარება, მდგრადობის ადაპტაციის, ასევე განაღმვის პროცესის უზრუნველყოფა ნაციონალური და საერთაშორისო ეკოლოგიური სტრატეგია და რესურსების გამოყოფა ამ სფეროსთვის.
- ხაზს ვუსვამთ ნაღმსაწინააღმდეგო ქმედების 2030 წლის დღის წესრიგში ჩართვის მნიშვნელობას და გირჩევთ, რომ ეს საკითხი განიხილებოდეს მომავალ სამიტზე ამ წლის ბოლოს;
- მოვუწოდეთ სახელმწიფოებს და შესაბამის დაინტერესებულ მხარეებს გააძლიერონ თანამშრომლობა ცოდნის, გამოცდილების და ტექნოლოგიების გაცვლის გზით; ამასთან დაკავშირებით, მივესალმებით აზერბაიჯანის რესპუბლიკასა და გაეროს განვითარების პროგრამას (UNDP) შორის გაფორმებულ განზრახვის შესახებ განცხადებას, რათა შეიქმნას ნაღმსაწინააღმდეგო ქმედების სწავლების მოწინავე ცენტრი;
- მოვუწოდებთ გაეროს წევრ ქვეყნებს, შეასრულონ ნაღმსაწინააღმდეგო ქმედების შესაბამისი საერთაშორისო ვალდებულებები, მათ შორის ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების მდებარეობის შესახებ ინფორმაციის გაზიარების ვალდებულებები;
- 8. მოვუწოდებთ სახელმწიფოებს და შესაბამის ორგანიზაციებს, გააგრძელონ ძალისხმევა, მხარი დაუჭირონ ნაღმსაწინააღმდეგო ქმედების ეროვნული შესაძლებლობების ჩამოყალიბებასა და განვითარებას იმ ქვეყნებში, სადაც ნაღმები და ომისშემდგომი ფეთქებადი ნარჩენები წარმოადგენენ სერიოზულ საფრთხეს მშვიდობიანი მოსახლეობისთვის და წარმოადგენენ დაბრკოლებას გარემოს, სასურსათო უსაფრთხოებისა თუ ფართო სოციალური და ეკონომიკური განვითარებისათვის;
- მოვუწოდებთ დაზარალებულ სახელმწიფოებს და შესაბამის უწყებებს, რეგიონულ ორგანიზაციებს და გაეროს ინსტიტუტებს, აგრეთვე არასამთავრობო ორგანიზაციებს, რომლებიც ჩართულნი არიან ნაღმსაწინააღმდეგო ქმედებებში, აქტიურად შეუწყონ ხელი ნაღმსაწინააღმდეგო ქმედებასთან დაკავშირებული გარემოსდაცვითი საკითხების მობილიზებას ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმებით დაბინძურების უარყოფითი ზემოქმედების შესამცირებლად;
- მადლიერებას გამოვხატავთ აზერბაიჯანის რესპუბლიკის მთავრობისადმი გულუხვი მხარდაჭერისა და შესანიშნავი სტუმართმოყვარეობისთვის ამ კონფერენციაზე. ასევე გამოვხატავთ სოლიდარობას აზერბაიჯანის მისამართით, ისევე როგორც ნაღმებისგან დაზარალებული ყველა ქვეყნისადმი, ნაღმების გამო მათი უდიდესი პრობლემებისადმი და მოვუწოდებთ საერთაშორისო საზოგადოებას მხარი დაუჭიროს აზერბაიჯანის ჰუმანიტარულ მცდელობებს განაღმვით საქმიანობაში;
- ვუსურვებთ აზერბაიჯანის რესპუბლიკას წარმატებებს 2024 წლის გაეროს კლიმატის ცვლილების კონფერენციაზე თავმჯდომარეობაში.
აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის მიმართვა
საერთაშორისო კონფერენციის მონაწილეებისადმი
საერთაშორისო კონფერენციის „ნაღმების გარემოზე ზემოქმედების შემცირება: რესურსების მობილიზება უსაფრთხო და მწვანე მომავლისთვის” მონაწილეებს
ძვირფასო კონფერენციის მონაწილეებო!
მივესალმები საერთაშორისო კონფერენციის გახსნას თემაზე „ნაღმების გარემოზე ზემოქმედების შემცირება: რესურსების მობილიზება უსაფრთხო და მწვანე მომავლისთვის”.
დღესდღეობით, ნაღმები და აუფეთქებელი საბრძოლო მასალები კვლავ ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური პრობლემაა, რომელიც საფრთხეს უქმნის ადამიანის უსაფრთხოებას მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. ომის დასრულებიდან ათწლეულების შემდეგაც კი სიცოცხლეს საფრთხეში აყენებს, ნაღმები ასევე სერიოზულად აფერხებს სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებას, გარემოს დაცვას, კულტურულ მემკვიდრეობას, პოსტკონფლიქტურ რეკონსტრუქციასა და განვითარების ინიციატივებს და, საბოლოო ჯამში, მდგრადი განვითარების მიზნების მიღწევის მცდელობებს.
მიუხედავად იმისა, რომ პრობლემა საფრთხეს უქმნის ადამიანების სიცოცხლეს და ზოგადად სიცოცხლის უფლებას აყენებს კითხვის ნიშნის ქვეშ, ნაღმების აფეთქება ასევე უზარმაზარ ზიანს აყენებს გარემოს. ამრიგად, აფეთქებების დროს წარმოქმნილი პლასტმასის ნარჩენები უარყოფითად აისახება ნიადაგის სტრუქტურაზე, რაც იწვევს ეკოლოგიურ შედეგებს. მაღაროები, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში რჩება მიწაში ჩამარხული, იწვევს მავნე ქიმიურ რეაქციებს. მაღაროების გამო გამოუყენებელი მიწა ექვემდებარება ბუნებრივ ეროზიას და განადგურებას. ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება დღევანდელი კონფერენციის ორგანიზებას გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის – COP29 მხარეთა კონფერენციის 29-ე სესიის წინა დღეს, რომელსაც აზერბაიჯანი უმასპინძლებს.
აზერბაიჯანი, თითქმის 30 წლიანი კონფლიქტის და სომხეთის მიერ მისი მიწების ოკუპაციის შედეგად, განიცდის თავისი ტერიტორიების ნაღმებით დაბინძურების პრობლემას და მსოფლიოში ყველაზე დაბინძურებულ ქვეყნებს შორისაა. წინასწარი შეფასებით, ქვეყნის დაახლოებით 12 პროცენტი დაბინძურებულია 1,5 მილიონი ნაღმითა და უცნობი რაოდენობის აუფეთქებელი იარაღით.
2020 წლის ომის დასრულებიდან დღემდე, ჩვენ ქვეყნის 361 მოქალაქე, რომელთა უმეტესობა წარმოადგენს მშვიდობიან სამოქალაქო პირს, გახდა ნაღმების მსხვერპლი, მათგან 68 დაიღუპა და 293 მძიმედ დაშავდა. მთლიანობაში, აზერბაიჯანის წინააღმდეგ სომხეთის სამხედრო აგრესიის დაწყებიდან 3400-ზე მეტი ჩვენი მოქალაქე, მათ შორის 358 ბავშვი და 38 ქალი, დაზარალდა ნაღმზე. ნაღმების მსხვერპლთა რიცხვის ყოველდღიური ზრდის მთავარ მიზეზებს შორისაა სომხეთის უარი აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე დამარხული ნაღმების ზუსტი რუქების მიწოდებაზე და ასაფეთქებელი ხაფანგების დაყენება გზებზე, სასაფლაოებზე და სხვა სამოქალაქო დაწესებულებებზე, რომლებიც მდებარეობს ყოფილი გამყოფი ხაზების უკან. 2020 წლიდან 2023 წლამდე აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე შეიქმნა 500 კმ-მდე სიგრძის ახალი დანაღმული ზონები და კვლავ დაიგო ნაღმები. ამაზე პასუხისმგებლობა სომხეთს ეკისრება.
სირთულეები, რომლებსაც ჩვენ ვაწყდებით ნაღმების გაწმენდისას, ამავდროულად აფერხებს სარეკონსტრუქციო და აღდგენით სამუშაოებს და ქმნის სერიოზულ დაბრკოლებებს 800 000 იძულებით გადაადგილებული პირის სახლებში დაბრუნების საქმეში.
ჰუმანიტარული განაღმვა აზერბაიჯანის სახელმწიფო პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი პრიორიტეტია და მას საფუძველი აზერბაიჯანელი ხალხის ეროვნული ლიდერის ჰეიდარ ალიევის ინიციატივით ჩაეყარა. ამჟამად ჩვენს ქვეყანაში ჰუმანიტარული განაღმვითი სამუშაოების განმახორციელებელი ძირითადი სტრუქტურა არის აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ნაღმების მოქმედების სააგენტო – ANAMA.
დღემდე განხორციელებული განაღმვის პროცესის შედეგად, დაახლოებით 140 ათასი ჰექტარი ფართობი გაიწმინდა 119 946 ნაღმიდან და აუფეთქებელი საბრძოლო მასალისგან. თუმცა, დანაღმული ტერიტორიების ფართობი გაცილებით დიდია. ნაღმების განთავსება ადვილია, მაგრამ მათი ტერიტორიების გაწმენდა გაცილებით რთული პროცესია. მოკლე დროში, ამ მიზნით მთელი ძალების მობილიზებით, აზერბაიჯანი იყენებს მსოფლიოში ყველაზე თანამედროვე და მოწინავე ტექნოლოგიებს. ჩვენ მუდმივად ვმუშაობთ ნაღმების გაწმენდის სფეროში ეფექტურობის გასაუმჯობესებლად და ჩვენი შესაძლებლობები ახლა მნიშვნელოვნად გაიზარდა წინა წლებთან შედარებით. გასული წლიდან აზერბაიჯანში ქალთა გამნაღმველი ჯგუფებიც მოქმედებენ.
ჩვენი ქვეყანა ახორციელებს ჰუმანიტარული განაღმვის საქმიანობას თითქმის მთლიანად საკუთარი რესურსებით. ნაღმების ჰუმანიტარული შედეგების აღმოსაფხვრელად და მიწების ნაღმებისგან გაწმენდისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს საერთაშორისო თანამეგობრობის ადეკვატურ პოლიტიკურ და პრაქტიკულ მხარდაჭერას.
ნაღმების პრობლემის პარალელურად, აზერბაიჯანმა არაერთი ინიციატივა მიიღო ამ საკითხზე საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღების მიპყრობისთვის. მოგეხსენებათ, გასულ წელს ჩვენმა ქვეყანამ ოფიციალურად გამოაცხადა ჰუმანიტარული განაღმვითი სამუშაოები მე-18 ეროვნულ მდგრადი განვითარების მიზნად და ჩვენ მუდმივად ვმუშაობთ ამ საკითხის გლობალურ მე-18 გაეროს SDG-ად მიღებაზე. ამავდროულად, აზერბაიჯანმა წამოაყენა ინიციატივა ჰუმანიტარული განაღმვის საკითხებზე სპეციალური საკონტაქტო ჯგუფის შექმნის ინიციატივით, დაკავშირების გარეშე მოძრაობის ფარგლებში. ჯგუფმა მუშაობა გასული წლის სექტემბერში დაიწყო.
2023 წელს, აზერბაიჯანის ინიციატივით, 1954 წლის ჰააგის კონვენციის „კულტურული ფასეულობების დასაცავად შეიარაღებული კონფლიქტის შემთხვევაში“ კონვენციის მხარეთა მე-15 შეხვედრაზე მიიღეს რეზოლუცია „ნაღმების გავლენა კულტურულ მემკვიდრეობაზე“. ამ მნიშვნელოვანი რეზოლუციის გაგრძელებაში აზერბაიჯანულმა მხარემ მიმდინარე წლის მაისში აღდამში მოაწყო სპეციალური კონფერენცია თემაზე „ნაღმების და აუფეთქებელი საბრძოლო მასალის ზემოქმედება კულტურულ ფასეულობებზე“.
ბოლო სამი წლის განმავლობაში ჩვენმა ქვეყანამ, გაეროსთან ერთად, ჩაატარა არაერთი საერთაშორისო კონფერენცია, რომელიც მიეძღვნა ნაღმების თემას. როგორც დანაღმული მოქმედების საკითხებზე სადისკუსიო ძირითადი პლატფორმები, ეს მოვლენები ასევე ემსახურება ყურადღების გაზრდას ამ მნიშვნელოვან საკითხზე, რომელიც ამჟამად აწუხებს კაცობრიობას. აზერბაიჯანი ამჟამად მუშაობს გაეროსთან, რათა შექმნას “აღმატებულობის ცენტრი” ნაღმების მოქმედების სწავლებისთვის. კონფერენციის ფარგლებში ხელი მოეწერება განზრახვის დოკუმენტს ANAMA-სა და გაეროს განვითარების პროგრამას შორის. ეს მნიშვნელოვანი მოვლენა დაეხმარება აზერბაიჯანს გაუზიაროს თავისი გამოცდილება ამ სფეროში სხვა ქვეყნებს, რომელთაც მსგავსი პრობლემები აქვთ.
დღევანდელი ღონისძიება ადასტურებს აზერბაიჯანის მონდომებას ნაღმებთან ბრძოლაში, რაც ჩვენი დროის ერთ-ერთი გამოწვევაა. მე მჯერა, რომ კონფერენცია ხელს შეუწყობს ნაღმების პრობლემის განხილვას, მისი ყველა, მათ შორის გარემოსდაცვითი შედეგების აღმოფხვრის შესაძლებლობებს და ასევე ხელს შეუწყობს ნაღმების მოქმედების სფეროში საუკეთესო პრაქტიკის გაცვლას.
ჩემს საუკეთესო სურვილებთან ერთად, გისურვებთ წარმატებებს კონფერენციაზე.
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტი
ბაქო, 2024 წლის 29 მაისი
