ამ რამდენიმე ხნის წინ აზერბაიჯანის ოფიციალურმა წყაროებმა საჯარო გახადეს „წინასწარი ანგარიში აზერბაიჯანის ადრე ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ნარკოტიკების უკანონო საქმიანობის შესახებ“, რომლის თანახმად 30-წლიანი ოკუპაციის დროს სომხეთი ფართოდ იყენებდა აზერბაიჯანის ოკუპირებულ ტერიტორიებს არალეგალური ნარკოტიკების წარმოებისთვის, მათ შორის ნარკოტიკების და სხვა კონტროლირებადი ნივთიერებების კულტივაციის, წარმოების, გავრცელებისა და ტრანზიტის ჩათვლით.
სომხურმა ოკუპაციამ შეარყია აზერბაიჯანის უფლება გააკონტროლოს თავისი სუვერენული ტერიტორიები და საშუალება მისცა სომხეთს გადაექცია ეს ტერიტორიები სხვადასხვა უკანონო ნარკოტიკებთან დაკავშირებული საქმიანობის კერად.
ეს უკანონო ქმედებები ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლის ძირითად ნორმებსა და პრინციპებს, საერთაშორისო ვალდებულებებს. მათ შორის 1961 წლის გაეროს ერთიანი კონვენცია ნარკოტიკული საშუალებების შესახებ, 1971 წლის გაეროს კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ და 1988 წლის გაეროს კონვენცია, რომელიც წარმოადგენს ვალდებულებების უხეშ დარღვევას და ნარკოტიკული თუ ფსიქოტროპული ნივთიერებების უკანონო ბრუნვას, რომლის მხარეც სომხეთია. ამით სომხეთმა მოიპოვა უკანონო თანხები, მათ შორის აზერბაიჯანის სუვერენულ ტერიტორიაზე მის მიერ შექმნილი სეპარატისტული ორგანიზაციის შესანარჩუნებლად, აზერბაიჯანის ტერიტორიების უკანონო ოკუპაციის შესანარჩუნებლად და სხვა მავნე მიზნების განსახორციელებლად.
2000-იანი წლების დასაწყისიდან აზერბაიჯანმა არაერთხელ წამოჭრა ეს საკითხი ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის, ეუთოს და სხვა საერთაშორისო პარტნიორების წინაშე, მათ შორის გაეროს სტრუქტურების წინაშე, რომლებიც ემორჩილებიან საერთაშორისო ნარკოხელშეკრულებებს, ხოლო სომხეთი ათწლეულების მანძილზე სასტიკად და თავხედურად უარყოფდა ამას.
2020 წლის ბოლოს, სომხეთის ოკუპაციისგან აზერბაიჯანის საერთაშორისოდ აღიარებული ტერიტორიების განთავისუფლების შემდეგ, აზერბაიჯანის სამართალდამცავი ორგანოების მიერ იქ ჩატარებულმა გამოძიებებმა ერთხელ და სამუდამოდ დაადასტურა შეშფოთების კანონიერება, გამოავლინა კანონის აშკარა დარღვევები. გამოავლინა ნარკოტიკული საშუალებების უკანონო ბრუნვასთან დაკავშირებული მასშტაბური საქმიანობა.
მხოლოდ 2021 წელს აზერბაიჯანის ხელისუფლებამ ათობით დასახლებაში, მათ შორის აღდამის, გუბადლის, შუშას, ხოჯავანდის, ზანგილანის, ფუზულისა და ქალბაჯარის რაიონებში 20 ტონა კანაფის ბუჩქი და დიდი რაოდენობით სხვადასხვა სახის ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული ნივთიერებები ამოიღო. ეს ტერიტორიები სომხეთის მიერ იყო ოკუპირებული.
ამოღებული/განადგურებული ნარკოტიკების მოცულობა და ამ საქმიანობის მასშტაბები ეჭვს არ ტოვებს, რომ ეს იყო მომგებიანი სახელმწიფო ბიზნესი, რომელიც სარგებელს მოუტანდა სომხეთს და მის დაქვემდებარებულ მარიონეტულ სეპარატისტულ რეჟიმს, რომელიც დამყარდა აზერბაიჯანის სუვერენულ ტერიტორიებზე.
2023 წელს, აზერბაიჯანის მიერ განხორციელებული ადგილობრივი ანტიტერორისტული ღონისძიებებისა და მის ტერიტორიებზე სუვერენიტეტის სრული აღდგენის შემდეგ, ახალი მტკიცებულებები გამოჩნდა, რომელიც კიდევ ერთხელ ადასტურებს და აძლიერებს ამ დასკვნებს.
ბოლო რამდენიმე კვირის განმავლობაში აზერბაიჯანის ხელისუფლებამ ხოჯალის რაიონში 100 ჰექტარი კანაფის პლანტაცია აღმოაჩინა, აღდამის რაიონში 10 ჰა და შუშას რაიონში 5 ჰექტარი. ამ ტერიტორიების წინასწარი შესწავლა ვარაუდობს, რომ ეს პლანტაციები ანალოგიურად იყო შექმნილი მასობრივი წარმოებისთვის, საგულდაგულოდ ორგანიზებული და რეგულარულად მოვლილი.
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც მნიშვნელოვან პირობებს უქმნის სომხეთს არალეგალური ნარკოსაქმიანობისთვის, არის ის, რომ მან აზერბაიჯანის სამხრეთ საზღვრის გასწვრივ 132 კილომეტრი ტერიტორია დაიკავა, რაც უხეშად არღვევს საერთაშორისო სამართლის ნორმებსა და პრინციპებს.
აზერბაიჯანის ეს სუვერენული ტერიტორიები, ოდესღაც სომხეთის მიერ ოკუპირებული, ათწლეულების განმავლობაში იქცა ნარკოტრეფიკის საერთაშორისო ცენტრად, როგორც ცნობილი ბალკანეთის ნარკომანიის გზის ჩრდილოეთ შავი ზღვის მონაკვეთის ნაწილი. ეს სასაზღვრო ზონა იყო ნარკომანიის მნიშვნელოვანი მარშრუტი, რომელიც გადიოდა აზერბაიჯანის ჯაბრაილის რეგიონში და აღწევდა სომხეთსა და ბოლოს ევროპას. UNODC-ის 2010 წლის მსოფლიო ნარკოტიკების მოხსენებაში აღიარებულია ეს საკითხი და აღინიშნა, რომ „უკონტროლო ტერიტორიების არსებობა (ფაქტობრივად ოკუპირებული და კონტროლირებადი სომხეთის მიერ) აფერხებს ნარკოტიკებთან დაკავშირებული კანონის განხორციელებას აზერბაიჯანის საერთაშორისო საზღვრის მნიშვნელოვან ნაწილში სამხრეთ მიმართულებით“.
საზღვრის ამ ნაწილზე სუვერენიტეტის აღდგენით, რომელიც მანამდე სომხეთის მიერ იყო ოკუპირებული, აზერბაიჯანმა წარმატებით აღკვეთა ნარკოტრაფიკის ეს მარშრუტი. შემდგომში, აზერბაიჯანის საერთაშორისო საზღვრის სხვა რაიონებსა და ნაწილებში გარკვეული ნარკოტიკების ამოღება წინა წლების შესაბამის პერიოდთან შედარებით 2-3-ჯერ გაიზარდა. ეს მოვლენები სრულად ადასტურებს, რომ ეს სასაზღვრო რეგიონი არის მთავარი კარიბჭე სომხეთში ნარკოტიკების უკანონო საქმიანობისთვის. ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს 2022 წლის ანგარიში ადასტურებს, რომ აზერბაიჯანში ჰეროინის ამოღება 2020 წელს 2.3 ტონიდან 2021 წელს 3.2 ტონამდე გაიზარდა.
სომხეთის მიერ აზერბაიჯანის ადრე ოკუპირებულ ტერიტორიებზე სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ ფართომასშტაბიან უკანონო ქმედებებზე, მათ შორის ნარკოტიკებით ვაჭრობასა და სხვა სიმძიმის დანაშაულებებზე პასუხისმგებლობაზე უარის თქმას საფუძველი არ აქვს და ბათილად უნდა ჩაითვალოს. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ 2015 წლის გადაწყვეტილებაში საქმეზე „ჩირაგოვი და სხვები სომხეთის წინააღმდეგ“ დაადასტურა, რომ ოკუპაციის გამო სომხეთი წლების განმავლობაში „ეფექტურად ახორციელებდა კონტროლს“ აზერბაიჯანის ტერიტორიებზე და, შესაბამისად, აქვს სრული სტატუსი, ის სრულად პასუხისმგებელია იქ განხორციელებულ სახელმწიფო, საერთაშორისო უკანონო ქმედებებზე.
სომხეთი უხეშად არღვევს საერთაშორისო სამართლის ნორმებს, მათ შორის მის ვალდებულებებს ნარკო-საერთაშორისო ხელშეკრულებებით და დაგმობილი და პასუხისმგებელია აზერბაიჯანის ადრე ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ნარკოტიკების უკანონო ქმედებებისთვის.
დანართი – აზერბაიჯანის ადრე ოკუპირებულ ტერიტორიებზე, 2021-2023 წწ. ჩამორთმეული/განადგურებული ნარკოტიკების ფოტო სურათები.
